‘Ik haat het Vaticaan’,  zegt een marco-econoom in Rome. ‘ Deze hiërarchie staat emancipatie en gelijkheid in Italië in de weg. Het functioneert er als een halve eeuw geleden.’

Geloof verstrengeld met politiek en macht. God zij met ons.

De paus gaat ook naar de film. Niet elke maand, maar toch. Op mijn verzoek de Vaticaanse filmoteca – ja dit bioscoopje bestaat echt – te bezoeken in het kader van mijn onderzoek naar de naoorlogste filmstroming Neorealisme ontvang ik een keurig emailantwoord van Het Vaticaan. De PRmachine van de Kerk werkt uitstekend. Maar in Rome zelf verlaat juist die februariweek paus Benedictus XVI het pand. Het conclaaf kan ieder moment beginnen. Dat betekent stress voor bibliothecarissen en wachters van het Vaticaan. Ik mag de Vaticaanbibliotheken in, maar er is niemand die tijd heeft om sleutels van deuren van een Filmoteca om te draaien. En weet ik het wel zeker, ‘is er echt een filmzaal binnen Vaticaanstad?’ Dat is schijnbaar niet algemeen bekend binnen het Vaticaan zelf. De ramen trillen in de sponningen als de pauselijke helicopter vanuit de tuin achter de St.Pieter opstijgt. Een paus die niet overlijdt maar zelf zijn einde kiest. Een hele opluchting, aan zijn gezicht op televisieschermen te zien. Met de Vaticaanwacht bekijk ik de live beelden. Het plein voor de St.Pieter vol klappende nonnen met fototoestel, men koopt postzegels met de tekst ‘Sede Vacante’.

Dat wat verborgen is wil men graag zien, dus ik houd vol. Een aantal maanden later ondersteunt het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome mijn verzoek de filmoteca te bezoeken met een begeleidende brief, mits ik de belangrijke relaties tussen het instituut en het Vaticaan niet in gevaar breng. Mijn onderzoeksvraag als argument voor een bezoek: welke neorealistische films zijn opgenomen in het archief van de filmoteca? De toenmalige paus Pius XII speelde in WOII een dubieuze rol: onder de indruk van de Duitsers – een volk met een Kultur – deed hij weinig tegen het wegvoeren van Joden. In zwart-wit films uit 1944 spelen priesters vaak een belangrijke rol als vertrouwenspersoon. Het geloof is nauw verweven met het dagelijks leven, machtsmisbruik of niet. Zou het Vaticaan de neorealistische Italiaanse films over het na-oorlogse Italië van belang hebben geacht voor positieve PR van de Kerk na een dergelijke dubieuze periode?

Ik ontvang een heuse sms van het Vaticaan om me met de Zwitserse Garde te begeven naar het plein bij Santa Marta in Vaticaanstad. Na gefouilleerd te zijn en mijn IDcard ingeleverd te hebben word ik opgehaald door een modern geklede medewerkster die de sleutels van de filmoteca daadwerkelijk voor me omdraait. Een kerkzaal met rijen rode Poltrona Frau stoelen uit de jaren’70, een crucifix boven het filmdoek, oude filmprojectoren, en gekoelde ruimtes onder de kerkbogen met filmbanden en video’s. Naast de talloze opnamen van pauselijke reizen en het spreken voor eigen parochie staan er in de kast ook gedoneerde commerciële films: de Titanic, Tolkien. 8000 filmtitels, waaronder 2500 oude filmspoelen, 4500 videobanden en 1000 dvd’s. Het digitale archief blijkt in een gebouw op de Via della Consigliazione, de brede weg vanuit de Engelenburcht, te huizen. Men zal nagaan welke na-oorlogse films aan de paus kado zijn gedaan en in het archief opgenomen. Mijn begeleidster laat me alle hoeken van de bioscoop zien. Ik begrijp het, eigenlijk is deze parel naast presentatie ruimte ook een museumpje. De grootste trots is de zojuist verworven 3D bril van de paus. Op mijn vraag hoe er binnen de priestergemeenschap bekend wordt gemaakt dat er een film vertoond zal worden, kijkt ze me zuchtend aan. ‘We schrijven een officiële brief met de uitnodiging naar de Curia. De communicatie en hiëarchie hier werkt nog zoals in de jaren ’50…’

3D printen is momenteel hot, 3D televisie ook. Het geeft een extra dimensie ten opzichte van 2D. Idealiter brengt ‘diepte’ nieuwe inzichten. De Italiaanse werkelijkheid kent complexe dimensies in de verknoping tussen overheid, bedrijfsleven en Kerk. De Kerk laat ons bijvoorbeeld graag geloven dat haar machtsstructuur bijdraagt aan een betere Italiaanse samenleving. Waar liefde, gelijkheid en werk voor iedereen belangrijke waarden zijn. De bouwmafia, een andere belangrijke speler in deze machtsdriehoek, is met haar infiltratie in de door een aardbeving getroffen stad Aquila haast symbolisch voor het tegenhouden van vooruitgang in Italië. En de overheid, ach de overheid… De regering Letta lijkt alweer voorbij te zijn.

Misschien dat een 3D bril voor de paus, de heer Letta of andere klassieke Italiaanse machthebbers inzicht kan verschaffen hoe ze werkelijk kunnen bijdragen aan de maatschappelijke en economische vooruitgang van Italië.